Waarheid. Een woord van acht letters. Niet te lang, niet te kort. Acht klinkt stevig, alsof het staat als een huis, maar eigenlijk is het meer een kaartenhuis, wankel bij de minste beweging. Je zou denken dat acht letters genoeg zijn om een heel leven aan op te hangen, maar in de praktijk blijkt het een struikelblok waar we steeds weer tegenaan lopen. We doen alsof we het weten. Martelaars sterven voor de waarheid, filosofen verdrinken erin, en gewone stervelingen zoals jij en ik geloven dat we haar, al was het maar een beetje, bezitten.
Maar ik vraag me af: willen we de waarheid wel echt kennen? Ik stel deze vraag met de volle overtuiging dat het antwoord nee is. Ja, we zeggen graag dat we de waarheid willen, maar net zoals we zeggen dat we een gezonde levensstijl willen, terwijl we ’s avonds op de bank nog even de restjes tiramisu naar binnen lepelen. De waarheid? Daar hebben we helemaal geen tijd voor.
- Wat is waarheid?
Als je aan een mens vraagt wat de waarheid is, krijg je meestal geen antwoord. In plaats daarvan krijg je een anekdote, een herinnering of een gefrustreerde blik, alsof je iets hebt gezegd wat net over de grens van het betamelijke gaat. Toch zijn we als de dood om het niet te weten. Waarheid is als een pak yoghurt waarvan je zeker wilt weten dat de houdbaarheidsdatum nog niet is verstreken, ook al proef je dat eigenlijk al. Je checkt toch, want stel je voor dat je fout zit.
Waarheid lijkt wel iets statisch. Ze ligt daar, ergens, misschien in een boek of onder je bed, en we hoeven het alleen maar te vinden. Plato dacht dat er een ideale wereld was, waarin de waarheid haar intrek had genomen, net zoals een slechte vriend die je nooit meer hebt teruggebeld, ergens op een tropisch eiland woont zonder jou. Maar eerlijk gezegd: hoe vaker ik naar de waarheid zoek, hoe minder ik er vertrouwen in heb dat ze bestaat.
Iedereen roept maar wat, al duizenden jaren. Voor de een is de waarheid een religie, voor de ander wetenschap. En dan heb je nog de relatieve waarheidsverkopers, die zeggen dat waarheid vloeibaar is, als soep die je kunt opdienen in elk type kom. De ene keer heet het politiek, de andere keer marketing, soms is het gewoon propaganda. Iedereen eet, maar niemand wordt echt verzadigd.
- Voor wie is waarheid?
Ik wil het niet onnodig complex maken, maar de waarheid is vooral voor degenen die er het meeste belang bij hebben. Stel jezelf een simpele vraag: Wie heeft er baat bij jouw waarheid? Wie heeft er voordeel van als je jouw waarheid vasthoudt? Als je eerlijk antwoordt, kom je misschien tot de conclusie dat de waarheid altijd bedoeld is voor iemand anders. Voor je baas, je partner, je ouders. Voor je belastingadviseur. Waarheid is een vorm van dienstverlening. En we weten allemaal hoe we tegen de klantservice van het leven aankijken.
Neem een rechtszaal. Daar zou je denken dat het om de waarheid gaat, toch? Maar in feite gaat het om de beste leugen die kan doorgaan voor waarheid. Advocaten houden van de waarheid zoals slagers van vegetariërs houden. Het is nuttig, op zijn tijd, maar het mag vooral niet in de weg staan van wat echt belangrijk is: winst, macht, succes. Voor wie is de waarheid? Voor de winnaar, altijd voor de winnaar.
En de verliezer? Die heeft ook een waarheid, maar niemand luistert. Verliezers zijn stil, ze drukken hun waarheid in een kussen als ze ’s avonds huilend in bed liggen. Of ze schreeuwen het uit op een obscure blog die niemand leest. De waarheid van de verliezer is de waarheid van de vergeten anekdote. Voor wie is waarheid? Voor de mensen die ervoor kunnen betalen. Voor de mensen die de microfoon in handen hebben. Voor iedereen behalve jou.
- Waarom zoeken we waarheid?
Ah, hier komen we bij het meest treurige deel. Waarom zoeken we überhaupt nog naar de waarheid als we allang weten dat we haar nooit zullen vinden? Het simpele antwoord: verveling. We zoeken naar waarheid zoals een junkie zoekt naar zijn volgende shot. Het is niet de waarheid zelf die ons interesseert, maar de zoektocht ernaar. Het is een manier om bezig te blijven, om het gevoel te krijgen dat je iets doet met je leven, zelfs al is het eindeloos rondjes lopen op dezelfde rotonde.
De waarheid is een vorm van entertainment. We willen ons graag vasthouden aan de illusie dat er iets is dat meer betekenis heeft dan de laatste aflevering van Temptation Island. Omdat we, diep van binnen, weten dat we allemaal vastzitten in een veredelde soap, waarin niemand de regels begrijpt en iedereen zijn tekst vergeet. Dus zoeken we naar waarheid zoals een kind naar zijn verdwenen knuffel: niet omdat het ons echt zal redden, maar omdat het een gevoel van orde en veiligheid geeft. Het idee dat er iets is dat klopt.
Waarom zoeken we naar waarheid? Omdat het alternatief nog beangstigender is: dat er niets te zoeken valt. Dat we hier gewoon zijn, in een wereld zonder betekenis, zonder doel, zonder enig fatsoenlijk slotakkoord. En dat zou pas echt deprimerend zijn, nietwaar? Dus blijven we zoeken, zelfs al weten we dat we niet willen vinden.
Eindconclusie?
Is er een conclusie? Een antwoord? Nee, natuurlijk niet. Want wat we echt willen is niet de waarheid, maar de illusie van betekenis. Een goed verhaal, een theorie die net absurd genoeg is om onze aandacht vast te houden. Waarheid is niets meer dan een goed verpakte leugen, eentje die we onszelf vertellen om de tijd te doden. Waarheid, als ze al bestaat, is een slechte grap die niemand snapt, maar waar iedereen om lacht omdat het alternatief zwijgen is. En wie wil er nu in stilte leven?