Ik zat op YouTube te scrollen, zoals ik dat wel vaker doe wanneer de dag te groot voelt en mijn gedachten te klein. Een islamitisch geleerde verscheen op mijn scherm, met een stem als een kalme rivier. Hij zei dat twee derde van alle kennis bestaat uit goede manieren. Dat zette mij aan het denken. Niet zomaar een beetje, maar echt dat diepe denken, het soort dat voelt alsof je hersenen een marathon lopen terwijl je zelf in bed ligt.
Wat zijn goede manieren? En wie bepaalt dat eigenlijk? Ik dacht aan mijn eigen opvoeding, waarin mijn moeder me leerde dat je je voeten niet op de salontafel legt en dat je nooit met volle mond praat. Dat waren goede manieren. Maar dan dacht ik aan mijn vader, die altijd zei dat je nooit mag buigen voor iemand anders, ook niet uit beleefdheid. “Trots is ook een manier,” zei hij dan. Waar ligt de grens? Wanneer is een handkus een vorm van respect en wanneer een vernedering?
De geleerde zei dat zijn goede manieren zijn weg naar succes waren, en dat zijn slechte manieren zijn ondergang zouden zijn. Dat voelde als een dreigement, alsof slechte manieren iets dodelijks zijn, zoals een slechte gewoonte die je langzaam leegvreet. Maar wat zijn slechte manieren? Is het slechte manieren om je eigen mening te ventileren in een gezelschap waar iedereen liever zwijgt? Is het slechte manieren om “nee” te zeggen tegen een vraag die je niet bevalt? Ik blijf verdwaasd achter.
Diezelfde dag bladerde ik door Hoe hoort het eigenlijk? van Reinildis van Ditzhuyzen, dat klassieke boek over etiquette dat al decennia mensen vertelt hoe ze zich moeten gedragen. Het boek heeft de precieze toon van een strenge gouvernante: rechtop zitten, beleefd glimlachen, geen politieke meningen bij het voorgerecht. Zijn dat de goede manieren waar die geleerde het over had? Kan een boek vol regels ons redden van ondergang?
Soms lijkt het alsof goede manieren ook een zwakte zijn. In een wereld waar iedereen om het hardst schreeuwt, voelt het vreemd om je stem te dempen. “Sorry,” zeggen we, terwijl we niet eens weten waarom. “Mag ik?” vragen we, terwijl we al lang het recht hebben. Zijn goede manieren niet gewoon een vorm van zelfbeheersing, een masker dat je draagt om de chaos binnenin te verbergen?
Misschien is dat het. Goede manieren zijn niet een lijstje met regels of een checklist om aan te vinken. Het is een keuze. Een moment van reflectie. Een beslissing om niet terug te schreeuwen wanneer je in de file staat, om niet te klagen over het eten of om je koffie net zo zorgvuldig aan de barista terug te geven als zij hem aan jou gaf. Goede manieren zijn een daad van rebellie in een wereld die altijd haast heeft.
Ik sluit mijn laptop en staar uit het raam. De geleerde heeft gelijk, denk ik. Goede manieren zijn kennis, maar geen kennis die je uit een boek haalt. Ze zijn het soort kennis dat je pas vindt als je verdwaalt.